Kobiety z ADHD w miejscu pracy: od wyzwań do strategii sukcesu
ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) u kobiet to temat, który zyskuje coraz większą uwagę – nie bez powodu. Przez dziesięciolecia kobiety były systematycznie pomijane w procesie diagnozowania, co prowadziło do lat nierozpoznanych trudności i niewykorzystanego potencjału. Podczas niedawnego webinaru prowadzonego przez Basię Man z Fundacji Mamo Pracuj, trzy ekspertki – Marta Żmudka (psycholożka i HR menadżerka), Justyna Abramowska (Head of Marketing) oraz Ola Biszczad (community menadżerka) – podzieliły się swoimi doświadczeniami jako kobiety z ADHD funkcjonujące w środowisku zawodowym.
Niewidzialne objawy: dlaczego kobiety są pomijane w diagnozie?
Tradycyjne kryteria diagnostyczne ADHD były oparte głównie na obserwacji chłopców, co doprowadziło do powstania stereotypowego obrazu dziecka z nadpobudliwością – głośnego, rozrabiającego, nieumiejącego usiedzieć w miejscu. Tymczasem objawy u dziewczynek często mają zupełnie inny charakter.
Kobiety z ADHD częściej doświadczają wewnętrznej nadpobudliwości – burzy myśli, emocji i wrażeń, które nie są widoczne dla otoczenia. Zamiast biegać po klasie, mogą godzinami wpatrywać się w okno, gubić się we własnych myślach lub przytłaczać się ilością bodźców. Ta forma ADHD, często nazywana „cichą” lub „wewnętrzną”, przez lata pozostawała nierozpoznana.
Ola Biszczad opisuje swoje dzieciństwo: „Ja naprawdę byłam bardzo cichą, spokojną, taką wytłumioną wręcz dziewczynką i nikt by nie powiedział wówczas, że mogłabym mieć ADHD, ale to ile się działo we mnie wewnętrznie, było zdecydowanie nadpobudliwością.”
Dodatkowo społeczne oczekiwania wobec dziewczynek często prowadzą do wcześniejszego rozwijania mechanizmów maskowania. Od małego uczone są, by być grzeczne i niesprawiające kłopotów, co skutkuje tym, że ich trudności pozostają ukryte nawet przed nimi samymi, inaczej nie są akceptowane. To wręcz strategia przetrwania u kobiet z ADHD.
Diagnoza w dorosłości: moment przełomu
Otrzymanie diagnozy ADHD w dorosłym życiu to często moment przełomowy, który pozwala na zupełnie nowe spojrzenie na własne doświadczenia. Wiele kobiet opisuje go jako ulgę, ale też smutek z powodu braku odpowiedniego wsparcia przez wiele lat.
Proces diagnozy jest długi i wymagający – obejmuje kilkugodzinne rozmowy ze specjalistami, szczegółowy wywiad dotyczący objawów występujących od dzieciństwa oraz diagnozę różnicową wykluczającą inne zaburzenia. Kluczowe jest znalezienie specjalisty, który rozumie specyfikę ADHD u kobiet, ponieważ wciąż wielu profesjonalistów posługuje się przestarzałymi kryteriami.
Justyna Abramowska podkreśla transformacyjny charakter diagnozy: „Więc po 25 latach pracy ja zaczęłam w końcu rozumieć, na czym polegają moje siły i słabości, a może raczej rozumieć, czego one się biorą.”
Diagnoza nie tylko wyjaśnia przeszłe doświadczenia, ale też otwiera drzwi do nowych strategii radzenia sobie. Pozwala na świadome wykorzystanie innych stron ADHD, takich jak hiperfokus i umiejętność pracy pod presją czasu.
Masking: ukryta cena przystosowania
Jednym z największych wyzwań dla kobiet z ADHD jest zjawisko maskowania – nieświadomego ukrywania objawów poprzez naśladowanie zachowań neurotypowych. To gigantyczny system kompensacyjny, który pozwala funkcjonować w społeczeństwie, ale wymaga ogromnej ilości energii.
Masking może obejmować różne zachowania: przewidywanie i przygotowywanie się na wszystkie możliwe scenariusze, ciągłe monitorowanie własnych reakcji, udawanie zainteresowania nudnymi zadaniami czy tworzenie skomplikowanych systemów organizacyjnych. Kobiety z ADHD często stają się perfekcjonistkami, próbując nadrobić swoje trudności jeszcze lepszymi wynikami.
Problem polega na tym, że masking jest niezwykle wyczerpujący. Po ośmiu godzinach „udawania neurotypowości” w pracy, wiele kobiet wraca do domu kompletnie wycieńczonych, bez energii na życie prywatne czy rozwijanie pasji. Ten chroniczny stres może prowadzić do wypalenia zawodowego, depresji czy zaburzeń lękowych.
Marta Żmudka wyjaśnia ten mechanizm: „Diagnoza na pewno daje nowe otwarcie poznania siebie bez maski, bo to trzeba wiedzieć, szczególnie kobiety mają strategię radzenia sobie w neurotypowym świecie, nie znając siebie. I tą strategią jest masking, czyli cały system po prostu pajęczyny gigantyczne, labirynty radzenia sobie w neurotypowym świecie, bo my jesteśmy socjalizowane, żeby dowozić, żeby się nie spóźniać. Wiecie, nasze wychowanie w Polsce jest bardzo w tę stronę, w związku z czym my kobiety z ADHD jeszcze niezdiagnozowane, najczęściej wyuczyłyśmy się jak kompensować, czyli jak na przykład, żebym się nie spóźniała, przejeżdżam godzinę wcześniej, bo i stoję tam pod drzwiami, bo za każdym razem się spóźniam.„
Wyzwania w środowisku zawodowym
Miejsce pracy może być dla kobiet z ADHD zarówno źródłem spełnienia, jak i ciągłego stresu. Tradycyjne struktury organizacyjne często nie uwzględniają różnorodności funkcjonowania poznawczego, co tworzy dodatkowe bariery.
Typowe wyzwania obejmują trudności z zarządzaniem czasem, prokrastynację przy nudnych zadaniach, problemy z organizacją przestrzeni roboczej czy nadmierną wrażliwość na hałas i przerwania. Wiele kobiet z ADHD ma trudności z długimi, monotonnymi spotkaniami, szczególnie gdy nie mają możliwości aktywnego uczestniczenia.
Jednocześnie kobiety z ADHD wnoszą do zespołów unikalne wartości: kreatywne podejście do problemów, zdolność do dostrzegania nietypowych rozwiązań, wysoką motywację przy zadaniach, które je pasjonują, oraz szczerość i autentyczność w komunikacji. Kluczem jest stworzenie środowiska, które pozwoli wykorzystać te mocne strony.
Pandemia COVID-19 paradoksalnie pomogła wielu kobietom z ADHD odkryć swoje preferencje. Praca zdalna okazała się dla niektórych idealnym rozwiązaniem, pozwalającym na lepsze zarządzanie środowiskiem i czasem. Dla innych natomiast brak struktury i kontaktu z ludźmi stał się dodatkowym wyzwaniem.
Strategie sukcesu w pracy
Skuteczne funkcjonowanie z ADHD w środowisku zawodowym wymaga rozwinięcia spersonalizowanych strategii. Podstawą jest dbanie o fizjologiczne potrzeby – regularny sen, odpowiednie nawodnienie i zbilansowana dieta mają kluczowy wpływ na funkcjonowanie poznawcze.
Technologia staje się coraz ważniejszym wsparciem. Aplikacje do zarządzania zadaniami, kalendarze z przypomnieniami, narzędzia sztucznej inteligencji do strukturyzowania pracy – wszystko to może znacznie ułatwić codzienne funkcjonowanie. Ważne jest jednak, by nie przesadzić z ilością narzędzi i znaleźć te, które rzeczywiście się sprawdzają.
Ola Biszczad podkreśla znaczenie technologii: „Bardzo dużo zmieniła sztuczna inteligencja. Znalazłam swoje ulubione narzędzia, które są moim asystentem w pracy (…) Ze sztuczną inteligencją tym problemem zaczynania pracy i dużych przytłaczających projektów w zasadzie przestaje istnieć.”
Kluczowa jest też umiejętność dzielenia dużych projektów na mniejsze, łatwiejsze do zarządzania zadania. Techniki znane z metodyk IT, takie jak Scrum czy Kanban, mogą być bardzo pomocne w codziennym zarządzaniu pracą.
Rola pracodawców: tworzenie inkluzywnego środowiska
Organizacje, które chcą wspierać pracowników z ADHD, muszą wyjść poza tradycyjne podejście „jeden rozmiar dla wszystkich”. Nie oznacza to rewolucyjnych zmian, ale raczej zwiększenie elastyczności i świadomości różnorodności funkcjonowania.
Podstawowe dostosowania mogą obejmować: możliwość pracy w różnych porach dnia, dostęp do cichych przestrzeni do pracy wymagającej koncentracji, elastyczność w organizacji spotkań (z możliwością robienia notatek czy fidgetowania), jasną komunikację oczekiwań i terminów oraz regularne feedbacki zamiast czekania na roczne oceny.
Ważny jest też kulturowy aspekt – tworzenie środowiska, w którym różnorodność jest traktowana jako wartość, a nie problem do rozwiązania. Gdy pracownicy czują się bezpiecznie dzieląc się swoimi potrzebami, mogą lepiej wykorzystać swój potencjał.
Justyna Abramowska, autorka raportu „Neuroróżnorodność w miejscu pracy” podkreśla znaczenie dialogu: „Wydaje mi się, że tutaj mamy takie dwa główne wątki (…) pierwszy z nich to jest tak naprawdę dialog, który gdzieś tam w tym miejscu pracy mamy, toczymy między sobą. Pracodawca oczywiście może kompletnie nic z tym nie robić, natomiast założenie jest takie, że pracodawcy zależy na tym, żeby maksymalizować efekt uzyskiwany z każdego pracownika, jakby to brutalnie nie brzmiało. Więc my przekonywaliśmy do myślenia o różnorodności, o różnych sytuacjach osobistych i właśnie o chorobach przewlekłych, na które wiele osób cierpi w kategoriach tego, że jest to potencjał.”
Budowanie społeczności i wsparcia
Jednym z najważniejszych elementów radzenia sobie z ADHD jest budowanie społeczności i wzajemne wsparcie. Kobiety z ADHD często doświadczają poczucia izolacji i odmienności, dlatego kontakt z innymi osobami o podobnych doświadczeniach może być transformujący.
Społeczności online, grupy wsparcia, fora dyskusyjne – wszystkie te przestrzenie pozwalają na dzielenie się doświadczeniami, strategiami i po prostu poczucie, że nie jest się samemu. Ważne jest jednak, by te społeczności były oparte na rzetelnej wiedzy i wzajemnym wspieraniu, a nie na powielaniu mitów czy negatywnych przekonań.
Ola Biszczad opisuje siłę takiej społeczności: „Miałam nie tak dawno takie wystąpienie i mówiłam właśnie o ADHD i powiedziałam coś takiego (…) że gdy kobieta z ADHD spotyka kobietę z ADHD, to nawiązują więzi mniej więcej 30 sekund.”
Przyszłość: w stronę większej świadomości
Rosnąca świadomość ADHD u kobiet to nie „trend”, jak niektórzy sugerują, ale długo oczekiwane równouprawnienie w dostępie do diagnozy i leczenia. W miarę jak rośnie wiedza na temat różnic w objawach, coraz więcej kobiet otrzymuje odpowiednie wsparcie.
Kluczowe jest dalsze edukowanie społeczeństwa, pracodawców i specjalistów o specyfice ADHD u kobiet. Organizacje, które zrozumieją i wykorzystają potencjał neuroróżnorodności, zyskają konkurencyjną przewagę, a kobiety z ADHD będą mogły w pełni rozwinąć swoje talenty.
Jednocześnie ważne jest, by nie idealizować ADHD ani nie traktować go jako „supermocy”. To wciąż zaburzenie, które wymaga wsparcia i odpowiednich strategii. Cel to nie „wyleczenie” czy „naprawienie”, ale stworzenie warunków, w których każda osoba może funkcjonować zgodnie ze swoją neurologią.
Ten artykuł przedstawia jedynie fragment inspirujących rozmów z webinaru. Pełne nagranie zawiera znacznie więcej praktycznych strategii, osobistych doświadczeń i cennych rad dla kobiet z ADHD. Zachęcamy do obejrzenia całości, aby poznać wszystkie omawiane aspekty funkcjonowania z ADHD w środowisku zawodowym, w tym szczegółowe techniki organizacji pracy, sposoby komunikacji z pracodawcami oraz konkretne narzędzia technologiczne wspierające codzienne funkcjonowanie.